سن فرسودگی خودرو چنده؟!

مرداد ۱۴۰۲: شادی مالکی، مدیر عامل ستاد معاینه فنی خودروهای تهران، درمورد اینکه از منظر قانون چه خودرویی فرسوده محسوب می شود، توضیح داد با استناد به ماده ۸ قانون هوای پاک، در سال ۱۳۹۷ آیین نامه اجرائی درخصوص تعیین سن فرسودگی انواع وسایل نقلیه موتوری به پیشنهاد مشترک سازمان محیط زیست، وزارت صمت، سازمان ملی استاندارد و بیمه مرکزی جمهوری اسلامی ایران توسط هیات وزیران مصوب و مبنای فرسودگی خودروها براساس سن تعیین شد. در سال ۱۳۹۹ بنا بر شکایتی این آیین نامه با استعلام از دیوان عدالت اداری و فقهای شورای نگهبان باطل اعلام شد. در رأی دیوان اعلام شد با توجه به اینکه راه‌های مطمئن دیگری جهت احراز شرایط قانونی لازم برای ادامه فعالیت خودروها از جمله آلاینده نبودن وجود دارد، اطلاق از رده خارج شدن خودروها صرفاً با رسیدن به سن مذکور در مصوبه از جهت اسراف و تضییع حقوق مالکین، خلاف شرع شناخته شد. پس از آن آیین نامه جدید با ملاک قراردادن سن مرز فرسودگی و معاینه فنی در خرداد ۱۴۰۰ مصوب شد.(سن فرسودگی خودرو چنده؟!)

وی افزود در مصوبه جدید، خودروها پس از رسیدن به سن مرز فرسودگی مشمول افزایش دفعات سالیانه معاینه فنی شده و در صورت عدم  موفقیت در اخذ دو دوره متوالی معاینه فنی، فرسوده محسوب می‌شوند که در این آیین نامه سن مرز فرسودگی برای خودروهای شخصی ۱۵ سال اعلام شده و خودروهای با سن ۱۵ تا ۲۰ سال سالانه دو مرتبه و خودروهای با سن بالای ۲۰ سال سالانه سه مرتبه بایستی جهت اخذ معاینه فنی اقدام کنند و در این آیین نامه برای انواع وسایل نقلیه تعداد دفعات معاینه فنی پس از رسیدن به سن مرز فرسودگی، مشخص شده و در مواد ۶ و ۷ و ۸  آن تکالیف وزارت کشور و نیروی انتظامی در بحث پیش بینی ساز و کارهای لازم جهت اجرای آن، تبیین شده است. پلیس راهنمایی و رانندگی  خودروهای فرسوده را به ازای هر روز تردد با عنوان ورود و تردد وسایل نقلیه غیر مجاز در معابر، محدوده ها و مناطقی که ممنوع اعلام شده است، جریمه می کند.

خانم مالکی درباره این که آیا این آیین نامه مصوب ۱۴۰۰ هیات وزیران توسط دستگاه های دارای تکلیف در این زمینه که در قانون مشخص است اجرایی شده و تعدد معاینه فنی وسایل نقلیه موتوری بیش از سن مرز فرسودگی، جهت تشخیص فرسودگی وسایل نقلیه، افزایش یافته است، توضیح داد در حال حاضر متأسفانه هیچ ساز و کاری توسط دستگاه‌های دارای تکلیف در این حوزه تعریف نشده و وضعیت تشخیص خودروهای فرسوده فعلا نامشخص است. اولین گام برای افزایش دفعات معاینه فنی، اصلاح و کاهش مدت اعتبار معاینه فنی خودروهای بیش از سن مرز فرسودگی، منطبق با مفاد آیین نامه، در سامانه ملی معاینه فنی(سیمفا) است که در این خصوص اقدامی انجام نشده است، علاوه بر این در ماده ۱۰ قانون ساماندهی خودرو مصوب خرداد ۱۴۰۱  مجلس شورای اسلامی مجددا  از عبارت سن فرسودگی استفاده شده و به نحوی باعث ایجاد تناقضاتی در قوانین مرتبط شده است.

وی افزود از منظر کارشناسی و فنی به قطع خودروی فرسوده به دلیل خستگی قطعات و پایان عمر کارکرد بعضی از قطعات در هر شرایطی می‌تواند ناایمن باشد و حتی اگر خودرویی با عمر ۲۰ سال معاینه فنی هم داشته باشد از در معاینه فنی که خارج شود، ‌امکان شکستگی یا خرابی قطعه وجود دارد و ذکر این نکته ضروری است که این مساله در معاینه فنی قابل تشخیص نیست که تمامی آن قطعات که به نحوی تأمین کننده حرکت و ایمنی خودرو است در وضعیت سلامت باشند. ولی با وضعیت کنونی شاید منطقی ترین رویکرد پایش بیشتر این خودروها و افزایش دفعات معاینه فنی باشد. در سایر کشورها عمدتا هزینه نگهداری خودرویی که سن بالا دارند را با گرفتن عوارض بیشتر،‌ کاهش دوره‌های معاینه فنی،‌ بالا بردن هزینه بیمه شخص ثالث و مسائلی از این دست بالا می‌برند و رفته رفته استفاده از خودرویی که سن بالا دارد مقرون به صرفه نخواهد بود و سن، پیمایش، برند خودرو و قبولی در معاینه فنی می‌تواند فاکتورهایی باشد که برای تشخیص فرسودگی خودرو ملاک عمل قرار گیرد و همچنین نحوه خروج این خودروها از ناوگان تردد باید به نحوی باشد که هزینه نگهداری خودروهایی که سن آنها بالا می‌رود را به صورت پلکانی افزایش دهد. با این اقدام به حدی قیمت نگهداری بالا می‌رود که ترجیح مالک این می‌شود که خودروی نو خریداری کند. بی شک با توجه به فراوانی خودروهای فرسوده در کشور و وضعیت اقتصادی دارندگان این خودروها جهت ساماندهی و خروج این خودروها از چرخه تردد، نیازمند اجرای طرح های حمایتی از طرف دولت هستیم.

اردیبهشت ۱۴۰۲: محمد مشهدی‌شریف، رئیس انجمن مراکز اسقاط و بازیافت خودرو، اظهار کرد در سال ۹۳ ، تعداد ۳۵۰ هزار دستگاه خودرو اسقاط شده، اما در سال ۹۸ این تعداد به یک‌پنجاهم، یعنی ۷۷۰۰ دستگاه رسید. سال ۹۹، تعداد ۱۳ هزار دستگاه، سال ۱۴۰۰ ۳۰ هزار دستگاه و سال ۱۴۰۱ حدود ۴۵ هزار دستگاه خودرو اسقاط شد؛ یعنی اعداد کنونی قابل مقایسه با سال ۹۳ نیست.

وی تاکید کرد ۵۰ درصد آلودگی هوا مربوط به وسایل نقلیه در تردد کشور است. باید ساز وکارهای تشویقی و تنبیهی به گونه‌ای برنامه‌ریزی شود که صاحبان خودروهای فرسوده علاقمند شوند تا خودروهای خود را تحویل دهند‌. اما در حال حاضر وقتی قیمت پراید به عدد ۴۰۰ میلیون تومان می‌رسد، کسی حاضر نمی‌شود خودرویی را که ۲۰ سال کار کرده ارزان بفروشد. باید تناسبی بین خودروی فرسوده و نو باشد وگرنه هیچ انگیزه‌ای برای اسقاط نیست.

بهمن ۱۴۰۱: آقای مهدی اسلام‌پناه، رئیس سازمان ملی استاندارد ایران، می‌گوید حدود ۲۷ تا ۲۸ میلیون خودرو سواری سبک و سنگین درحال تردد در کشورمان هستند که بخشی از آنها، احتراق کاملی ندارند و بخشی دیگر نیز حتی با بنزین استاندارد، آلایندگی تولید می‌کنند. وی همچنین به معضل تردد خودروهای فرسوده اشاره کرده و گفته که در تهران، بیش از ۲٫۹ میلیون دستگاه خودرو فرسوده درحال رفت و آمد هستند.

آبان ۱۴۰۱: سردار هادیانفر، رئیس پلیس راهنمایی و رانندگی کشور، درباره اسقاط وسایل نقلیه گفت که ورود بسیار بالاست، در حالی که خروجی قابل توجهی وجود ندارد و اسقاطی انجام نمی‌شود. در کل دنیا عمر مفید وسایل نقلیه برای تردد هفت سال است؛ اما در کشور ما هیچ محدودیتی برای تردد وجود ندارد.

وی افزود اکنون تقریبا بیش از ۳۵ درصد وسایل نقلیه در کشور فرسوده است که ۸۰ درصد از این مقدار مربوط به خودروهای سنگین بوده و همچنین از ۱۲ میلیون و پانصد هزار موتورسیکلتی که در کشور تردد دارند، حدود ۱۰ میلیون و پانصد هزار دستگاه آن کاربراتوری و فرسوده است.

مهر ۱۴۰۱: سردار محمدباقر سلیمی، رئیس پلیس ترافیک شهری فراجا، بیان کرد که از تعداد کل ۲۵ میلیون دستگاه خودرو شماره‌‌گذاری شده، حدود ۱۱ میلیون و ۵۰۰ هزار خودرو در مرز فرسودگی قرار دارند. این مقدار شامل ۴۰ درصد خودروها است.

بر اساس گفته‌های وی، از سال ۸۸ تا زمانی که واردات خودرو وجود داشت، تعداد دو میلیون و ۴۰۰ هزار وسیله نقلیه فرسوده از چرخه ترافیک شهری خارج شدند؛ اما در سال ۱۴۰۰، تعداد کل خودروهای اسقاط شده ۲۴ هزار دستگاه بود. پس از محدودیت واردات خودرو، موضوع اسقاط خودروهای فرسوده رو به فراموشی است و با این وجود نمی‌توان جلوی تردد این خودروها را گرفت.

آقای سلیمی به تعداد بیش از ۱۲ میلیون موتورسیکلت اشاره کرد و گفت بیش از ۹۰ درصد آن‌ها در مرز فرسودگی هستند. علیرغم وجود قانون هوای پاک که براساس آن دولت موظف به جایگزینی سالانه ۱۰ درصد موتورسیکلت فرسوده و اعطای وام‌های ۱۰ ساله با سود ۴ درصد بود، این مهم نیز انجام نشده است. بر اساس قانون هوای پاک شهرداری باید سالانه ۱۰ درصد موتور سیکلت‌های شهر تهران را برقی کند. اکنون سه میلیون و ۲۰۰ هزار موتور سیکلت در تهران وجود دارد.

وی افزود در حال حاضر ۲۰ میلیون خودرو و موتورسیکلت فرسوده در کشور وجود دارد که اغلب مورد استفاده قشر ضعیف جامعه است و نمی‌توان انتظار داشت که پلیس در انتهای این چرخه با تردد موتورسیکلت‌ها و خودروهای فرسوده برخورد کند.

آقای سلیمی درباره ناوگان حمل و نقل عمومی گفت که بیش از ۹۰ درصد آن فرسوده است و عقب افتادگی وسیعی در زمینه جایگزینی ناوگان حمل و نقل عمومی وجود دارد. قانون هوای پاک یک قانون مترقی است که اگر بندهای آن اجرا می‌شد قطعا در کنترل و کاهش آلودگی هوا نتایج بهتری حاصل می‌شد.

مهر ۱۴۰۱: بر اساس جدیدترین گزارش حسابرسی زیست‌ محیطی که در مردادماه ۱۴۰۱ منتشر گردیده، بیش از ۱۰٫۴ میلیون وسیله نقلیه در کشورمان، در مرز سن فرسودگی هستند:

^{*اطلاعات فوق، مربوط به تابستان ۱۴۰۱ است.}

بهمن ۱۴۰۰: سردار هادیانفر، رئیس پلیس راهور ناجا، بیان کرد که ۳۲ درصد کل وسایل نقلیه موحود در کشور فرسوده هستند. این میزان در ناوگان عمومی به بیش از ۸۰ درصد می‌رسد.

وی در ادامه گفت روند اسقاط بسیار نامطلوب است؛ امروز به جای از رده خارج شدن موتور و خودرو، بیشتر حواله باطل می‌شود و بیشتر روند اسقاط وسایل نقلیه صوری است. همچنین تاکید کرد که فرسودگی، عامل مهمی در افزایش تصادفات و جانباختگان است. طبق گفته‌های سردار هادیانفر، نوشماره‌ها در سال جاری ۵٫۳ درصد افزایش یافته‌اند؛ سه میلیون و ۱۸۴ هزار نقل‌ و انتقال و ۱۹ هزار اسقاط صورت گرفته است.

سرهنگ سیاوش محبی، معاون عملیات پلیس راه کشور، نیز از فرسوده بودن ۳۲ درصد ناوگان باری کشور خبر داد و افزود که سن ناوگان فرسوده باری از ۲۵ سال عبور کرده است. وی تاکید کرد که پلیس از تردد کامیون‌های فاقد معاینه فنی در جاده‌ها جلوگیری خواهد کرد.

بعد از آنکه ماده ۸ قانون هوای پاک توسط دیوان عدالت اداری در سال ۱۳۹۹ ابطال شد، معیاری برای تعیین سن فرسودگی خودروها نبود تا اینکه هیئت وزیران به پیشنهاد سازمان محیط زیست، آیین نامه جدید سن فرسودگی انواع وسایل نقلیه را در خردادماه ۱۴۰۰ به تصویب رساند.

براساس این قانون جدید، عبارت «سن فرسودگی» تغییر کرده و به عبارت جدید «شاخص سن مرز فرسودگی» تبدیل شده است. ضمن اینکه خودروها از این به بعد، موظف هستند که وقتی به سن مرز فرسودکی می‌رسند، سالانه و به تعداد مشخصی، برای دریافت معاینه فنی، اقدام کنند.

بنابراین اگر موفق به گرفتن معاینه فنی شدند، همچنان امکان تردد را خواهند داشت حتی اگر در مرز سن فرسودگی باشند. اما اگر خودرویی پس از سن فرسودگی، دو مرتبه متوالی در آزمون معاینه فنی مردود شود، فرسوده محسوب می‌شود. سن فرسودگی انواع خودروهای سبک، سنگین و موتورسیکلت‌ها را در ادامه این متن بخوانید.

شاخص فرسودگی انواع خودروهای شخصی، اعم از خودرو سواری، خودرو استیشن و خودروهای سواری کار، طبق قانون مصوب سال ۱۴۰۰ مطابق جدول زیر خواهد بود:

^{*اطلاعات جدول فوق براساس مصوبه خرداد ۱۴۰۰ است.}

۱- اگر خودروهای شخصی، پنج سال پس از گذشتن از مرز سن فرسودگی، همچنان سالم و فعال باشند، باید سه مرتبه در سال، برای معاینه فنی اقدام کنند. به عبارت بهتر، خودروهای شخصی که ۲۰ سال از تاریخ تولید آنها گذشته باشد، باید سالیانه ۳ مرتبه به مراکز معاینه فنی مراجعه کنند.

۲- تردد انواع خودرو کاربراتوری در محدوده طرح کاهش آلایندگی هوا (LEZ) در کلانشهرها، از ابتدای سال ۱۴۰۱ ممنوع بوده و جریمه ۲۰۰ هزارتومانی دارد.

شاخص فرسودگی انواع خودروهای عمومی، اعم از تاکسی سواری، ون، سواری کار بنزینی، پایه‌گازسوز، دوگانه‌سوز، و برقی، طبق قانون مصوب سال ۱۴۰۰ مطابق جدول زیر خواهد بود:

^{*اطلاعات جدول فوق براساس مصوبه خرداد ۱۴۰۰ است.}

^{*اطلاعات جدول فوق براساس مصوبه خرداد ۱۴۰۰ است.}

۱- طبق قانون، تغییر پلاک انواع وسایل نقلیه پلاک عمومی به پلاک شخصی، به دلیل کارکرد بالاتر و افت عملکرد آنها، ممنوع است.

۲- در صورت بازسازی اتوبوس‌های حمل و نقل عمومی درون‌شهری (براساس قوانین وزارت شمت و سازمان محیط زیست)، به مدت «پنج سال» به سن فرسودگی آنها اضافه می‌شود.

۳- تاکسی‌های بنزینی، پایه‌گازسوز و دوگانه سوز، در صورت تعویض کاتالیست اگزوز، به مدت «دو سال» به سن فرسودگی آنها اضافه می‌شود.

۴- تردد انواع تاکسی (بنزینی و دوگانه‌سوز) با سیستم سوخت‌رسانی کاربراتوری، در شهرهایی که اولویت آلایندگی دارند، از ابتدای سال ۱۴۰۱ ممنوع است.

شاخص فرسودگی انواع سواری دولتی، طبق قانون مصوب سال ۱۴۰۰ مطابق جدول زیر خواهد بود:

^{*اطلاعات جدول فوق براساس مصوبه خرداد ۱۴۰۰ است.(سن فرسودگی خودرو چنده؟!)}

شاخص فرسودگی انواع خودرو وانت‌بار بنزینی، پایه‌گازسوز، دوگانه‌سوز و دیزلی، طبق قانون مصوب سال ۱۴۰۰ مطابق جدول زیر خواهد بود:

^{*اطلاعات جدول فوق براساس مصوبه خرداد ۱۴۰۰ است.(سن فرسودگی خودرو چنده؟!)}

طبق قانون هوای پاک، کلیه خودروهای دیزلی، در صورت نصب فیلتر دوده استاندارد (حداقل یکسال قبل از رسیدن به سن فرسودگی)، به مدت دو سال به سن فرسودگی آنها اضافه می‌شود.

شاخص فرسودگی انواع اتوبوس درون شهری دیزلی، پایه‌گازسوز و برقی (منوط به بازسازی با رعایت قوانین)، طبق قانون مصوب سال ۱۴۰۰ مطابق جدول زیر خواهد بود:

^{*اطلاعات جدول فوق براساس مصوبه خرداد ۱۴۰۰ است.(سن فرسودگی خودرو چنده؟!)}

طبق قانون هوای پاک، کلیه خودروهای دیزلی، در صورت نصب فیلتر دوده استاندارد (حداقل یکسال قبل از رسیدن به سن فرسودگی)، به مدت دو سال به سن فرسودگی آنها اضافه می‌شود.

شاخص فرسودگی انواع اتوبوس برون شهری و همچنین انواع کشنده، طبق قانون مصوب سال ۱۴۰۰ مطابق جدول زیر خواهد بود:

^{*اطلاعات جدول فوق براساس مصوبه خرداد ۱۴۰۰ است.(سن فرسودگی خودرو چنده؟!)}

طبق قانون هوای پاک، کلیه خودروهای دیزلی، در صورت نصب فیلتر دوده استاندارد (حداقل یکسال قبل از رسیدن به سن فرسودگی)، به مدت «دو سال» به سن فرسودگی آنها اضافه می‌شود.

شاخص فرسودگی انواع مینی‌بوس و میدل‌باس درون شهری و برون‌شهری دیزلی، پایه‌گازسوز و برقی، طبق قانون مصوب سال ۱۴۰۰ مطابق جدول زیر خواهد بود:

^{*اطلاعات جدول فوق براساس مصوبه خرداد ۱۴۰۰ است.}

طبق قانون هوای پاک، کلیه خودروهای دیزلی، در صورت نصب فیلتر دوده استاندارد (حداقل یکسال قبل از رسیدن به سن فرسودگی)، به مدت دو سال به سن فرسودگی آنها اضافه می‌شود. (سن فرسودگی خودرو چنده؟!)

شاخص فرسودگی انواع کامیون و کامیونت، طبق قانون مصوب سال ۱۴۰۰ مطابق جدول زیر خواهد بود:

^{*اطلاعات جدول فوق براساس مصوبه خرداد ۱۴۰۰ است. (سن فرسودگی خودرو چنده؟!)}

طبق قانون هوای پاک، کلیه خودروهای دیزلی، در صورت نصب فیلتر دوده استاندارد (حداقل یکسال قبل از رسیدن به سن فرسودگی)، به مدت «دو سال» به سن فرسودگی آنها اضافه می‌شود.

شاخص فرسودگی انواع موتورسیکلت بنزینی انژکتوری، بنزینی کاربراتوری و برقی، طبق قانون مصوب سال ۱۴۰۰ مطابق جدول زیر خواهد بود:

^{*اطلاعات جدول فوق براساس مصوبه خرداد ۱۴۰۰ است.}

همچنین تردد انواع موتورسیکلت بنزینی که سیستم سوخترسانی کاربراتوری دارند، در شهرهایی با اولویت آلایندگی، از ابتدای سال ۱۴۰۱ ممنوع است.

طبق قانون هوای پاک، برای انواع وسایل نقلیه هیبریدی (اعم از موتورسیکلت، خودرو سبک، خودرو نیمه‌سنگین و سنگین)، سن فرسودگی براساس پیشرانه احتراقی آنها تعیین شده و نسبت به سایر وسایل نقلیه‌ای که فقط پیشرانه احتراقی دارند، دو سال به سن آنها اضافه خواهد شد.